Mastositoz

Mastositoz, mast hücrelerinin bir veya birden fazla organ sisteminde anormal birikimiyle karakterize nadir görülen bir hastalık grubudur. Ciltle sınırlı formlardan sistemik formlara kadar geniş bir spektrumda seyreder.

Mastositoz, mast hücrelerinin klonal proliferasyonu sonucu gelişen bir hastalıklar grubudur. Genetik mutasyonların, özellikle KIT genindeki D816V mutasyonunun, hastalığın patogenezinde önemli rol oynadığı gösterilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından cilt mastositozu, sistemik mastositoz ve mast hücreli lösemi olarak sınıflandırılmaktadır.

Epidemiyoloji

Mastositoz nadir bir hastalıktır. Erişkinlerde en sık sistemik form görülürken, çocuklarda genellikle kutanöz (deriye sınırlı) form izlenir. Erkek/kadın oranı erişkinlerde yaklaşık 1:1’dir. Tanı genellikle 20-40 yaş arası erişkinlerde konur.

Patofizyoloji

Mast hücreleri immün sistemin önemli bileşenleri olup histamin, triptaz, prostaglandin D2 gibi mediatörleri salgılar. KIT proto-onkogenindeki D816V mutasyonu, tirozin kinaz reseptörünün sürekli aktivasyonuna yol açar ve kontrolsüz mast hücre proliferasyonuna neden olur.

Klinik Bulgular

Klinik tablo hastalığın alt tipine göre değişir:

– Kutanöz Mastositoz

• Deride kaşıntı, döküntü, ürtiker benzeri lezyonlar
• Darier belirtisi: Lezyonların fiziksel teması sonrası kızarıklık ve şişme

– Sistemik Mastositoz

• Ateş, anemi, kilo kaybı, hepatosplenomegali
• Gastrointestinal semptomlar: ishal, karın ağrısı
• Anafilaksi riski artar

Tanı

Tanı, klinik, laboratuvar ve patolojik bulguların birlikte değerlendirilmesiyle konur. DSÖ kriterlerine göre sistemik mastositoz tanısı için:

Majör Kriter:

• Kemik iliği veya başka bir organ biyopsisinde multifokal, dens mast hücre infiltrasyonu

Minör Kriterler:

1. Serum triptaz düzeyinin >20 ng/mL olması
2. KIT D816V mutasyonunun gösterilmesi
3. Atypik mast hücre morfolojisi
4. CD2/CD25 gibi yüzey belirteçlerinin varlığı

Tanı için 1 majör + 1 minör veya en az 3 minör kriter gereklidir.

Tedavi

Tedavi semptomların şiddetine ve sistemik tutulum durumuna göre planlanır:

• Semptomatik Tedavi:
  • Antihistaminikler (H1 ve H2 reseptör blokerleri)
  • Lökotrien antagonistleri
  • Mast hücre stabilizatörleri (ör. kromolin sodyum)
• Sistemik Mastositozda:
  • Kortikosteroidler
  • Kemoterapi (kladribin, interferon-α)
  • Tirozin kinaz inhibitörleri (ör. midostaurin, avapritinib – KIT D816V pozitif hastalarda)
• Anafilaksi riski olan hastalar için:
  • EpiPen (adrenalin otoenjektör) taşınması önerilir

Prognoz

Kutanöz mastositoz genellikle iyi seyirlidir ve çocuklukta spontan regresyon gösterebilir. Sistemik mastositozun seyri ise alttipine bağlıdır; indolent formlar uzun süre stabil kalabilirken, agresif formlar veya mast hücreli lösemi oldukça kötü prognoza sahiptir.

Sonuç

Mastositoz nadir fakat önemli bir hastalık grubudur. Erken tanı, risk faktörlerinin belirlenmesi ve uygun tedavi ile yaşam kalitesi artırılabilir. Yeni nesil hedefe yönelik tedaviler, özellikle KIT mutasyonu taşıyan hastalarda umut verici sonuçlar sunmaktadır.

Kaynakça (Temsili)

1. Valent P, et al. “Mastocytosis: 2022 updated WHO classification and diagnostic criteria.” Blood (2022).
2. Pardanani A. “Systemic mastocytosis in adults: 2021 update on diagnosis, risk stratification and management.” Am J Hematol (2021).
3. Akin C, Metcalfe DD. “Systemic mastocytosis.” Annu Rev Med (2004).