Böcek Alerjileri

Böcek sokmalarına karşı gelişen alerjik reaksiyonlar oldukça sık görülmekte olup hayatı tehdit eden reaksiyonlara yol açabilmesi nedeniyle önemlidir.

İnsanları sokan böcekler insecta sınıfının hymenoptera takımına ait böceklerdir. Hymenopteratakımı içerisinde alerjik reaksiyona en sık neden olanlar apidae ailesi; bal arısı (honeybee-apis) , tüylü arı (bumblebee), vespidae ailesi (yaban arıları) ; sarı arı(wasp-polistes), iri yaban arısı(hornet-vespa),ufak yaban arısı(yellowjacket-vespula) ve formicidae ailesi; ateş karıncası (fire ant) dır.Bazı örnekleri şekilde gösterilmiştir.

Şekil: Hymenoptera takımından sokan böcekler A, Honeybee (Apismellifera). B, Yellowjacket (Vespulamaculifroms). C, White-facedhornet (Dolichovespulamaculata). D, Paperwasp (Polistesexclamans).

Reaksiyona neden olan böceğin belirlenmesi;  tanının konulması, tedavinin düzenlenmesi ve hastaların korunma konusunda eğitimi açısından oldukça değerlidir. Ancak hasta tarafından bu tanımlamanın yapılması zordur ve her zaman güvenli değildir. Farklı böceklerin farklı yuva yapma ve farklı davranışsal özellikleri vardır. Böcek sokması sırasında kişinin nerede bulunduğu, ne işle uğraştığı, böceğin görüntüsünün nasıl olduğu sorgulanmalıdır. Bal arıları yuvaları dışında saldırgan değildir genellikle soktuktan sonra cilde dikenli iğne ve buna tutunan venom keselerini bırakır, bu özellikler böceğin tanımlanmasında yardımcı olabilir. Yellowjacketlarda cilde iğnelerini bırakabilirler ama bal arılarının tersine çok agresifböceklerdir .

Nasıl şikâyetler oluşturur?

Reaksiyonlar lokal reaksiyonlardan hayatı tehdit eden sistemik reaksiyonlara kadar değişebilir. Çoğu böcek sokması, sokma alanında kızarıklık, şişlik, kaşınma ve ağrı ile seyreden lokalreaksiyon ile sonuçlanır. Bunlar spesifik tedavi gerektirmeden semptomatik tedavi ile veya kendiliğinden birkaç gün içinde düzelirler.

Sokma alanında geniş lokal reaksiyonlar da görülebilir. Bu reaksiyonlar IgE aracılı geç faz reaksiyonlar olup şişliğin çapı genellikle 6-12 saatte artmaya başlayıp 24-48 saat içinde 10 cm den büyük çapa ulaşır. Çoğu zaman kendini sınırlar ve 3-10 gün içinde kaybolur. Yine bunlara da kaşınma ve ağrı eşlik edebilir. Çoğu hastada sadece semptomatik yaklaşım yeterlidir . Geniş lokal reaksiyonlar, nadiren kompartman sendromu gibi ciddi sağlık problemlerine neden olabilir.

Sistemik reaksiyonlar IgE aracılı olup sokma alanı dışında gözlenen hafif reaksiyonlardan hayatı tehdit eden ağır reaksiyonlara kadar değişen pek çok semptom ve bulgu ile karakterize reaksiyonlardır. Kutanöz sistemik reaksiyonlar sadece cilt ile sınırlı bulgularla seyreder. Anafilaksi ise; hipotansiyon veya en az 2 organ sisteminin tutulumu ile karakterize sistemik reaksiyondur. Sistemik reaksiyonlara ait bulgular aşağıda belirtilmiştir:

• Cilt ile ilişkili bulgular;  ürtiker, anjiyoödem, kaşınma, eritem
• Solunum sistemi ile ilişkili bulgular; nefes darlığı, hışıltılı solunum, stridor
• Üst solunum yolu obstrüksiyonu dil veya boğazda şişlik, laringeal ödem
• Kardiyovasküler sistem bulguları; aritmi, koroner arter spazmı, hipotansiyon ve şok
• Gastrointestinal sistem bulguları; bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı
• Nörolojik bulgular; nöbet

En ağır anafilaktik reaksiyonlar kardiyovasküler sistem ve solunum sistemi tutulumu ile karakterize olup hayatı tehdit edebilir. En sık görülen kardiyovasküler reaksiyon hipotansiyondur. Kardiyak anafilaksi miyokardiyaliskemi (Kounissendromu) veya aritmilere neden olabilir. Solunumsal semptomlara üst ve alt solunum yolu obstruksiyonudahildir. Anafilaksiye bağlı ölümün en sık nedenilaringeal ödem ve dolaşım yetmezliğidir .

Böcek sokması sonrasında geç başlangıçlı veya alerjik olmayan toksik reaksiyonlar da görülebilir. Nöropati, nöbet, böbrek yetmezliği (rabdomiyoliz ile birlikte), serum hastalığı, hemorajikepizodlar(metrorajidahil) gibi beklenmeyen reaksiyonlar da bildirilmiştir.

Arı sokması yaşayan hastalarımıza bilgilendirme

Arı sokmasına karşı gelişen tepki şekilleri ve bunun şiddeti kişiden kişiye değişmektedir. Normal bir tepki o bölgeye ağrı, şişlik ve kızarıklık şeklindedir ve böceğin soktuğu yerde sınırlıdır. Bu bölgeyi basitçe dezenfekte edip, şişliği azaltmak için buz uygulanır.

Geniş lokal reaksiyon ise, arının soktuğu yerin dışına uzanan yaygın şişlik oluşturulur. Örneğin ön kolundan arı sokan bir kişide tüm kol normal büyüklüğünün 2 katı kadar şişebilir. Görünümü dikkat çekici olsa da normal bir reaksiyon gibi tedavi edilmesi yeterlidir. Ancak bu durum bazen 2-3 gün kadar sürebilir. O zaman rahatsızlığı azaltmak için alerji ilacı ve kortizon içeren ilaç tedavisi önerebilir.

Arı sokmasına karşı en ciddi reaksiyon, birden ortaya çıkan ve hızla artış gösteren alerjik olaylardır. Bu durumda hemen tıbbi müdahale yapılması gereklidir. Biz bu reaksiyona sistemik alerjik reaksiyon ya da anafilaksi diyoruz.

Belirtileri, aşağıdakilerden bir ya da bir kaçını içerebilir;

1. Böceğin soktuğu yerin dışındaki bölgelerde kaşıntılı kızarıklık, kabarıklık ve şişmeler
2. Göğüste sıkışma ve solunum güçlüğü
3. Ses kısıklığı veya dilde şişme
4. Baş dönmesi veya ani kan basıncı düşüşü
5. Bilinç kaybı ya da kalp durması

Bu tip reaksiyon, arı soktuktan sonra dakikalar içinde görülebilir. Hayatı tehdit edici hatta öldürücü olabilir. Alerjik reaksiyon gelişen kişilerde tekrar arı soktuğunda benzeri ya da daha ciddi reaksiyon riski %60’dır.

Daha önce sistemik alerjik reaksiyon görülen kişilerin her zaman yanlarında adrenalin kalemi taşımalarını ve kullanımını öğrenmeleri gerekir. Tek doz adrenalin tedavide yetersiz kalabilir. Bu nedenle arı sokmasını takiben hemen en yakın tıbbi merkeze başvurulması önerilir.

Arı sokması olasılığını azaltmak için bazı koruyucu önlemler alınmalıdır. Yaban arıları toprağa yakın ve çürüyen ağaç gövdelerinde yuva yaparlar. Gıdalar, çöp tenekeleri etrafında, piknik yerlerinde uçarlar. Çok saldırgan olup birkaç kez sokabilirler. Eşek arıları ise duvar saçaklarında yuvarlanırlar. Bal arıları sakin olup soktukları yerde venom yani zehir kesesiyle birlikte iğnelerini bırakır ve ölürler. Bu nedenle arının iğnesi deride kalmış ise, zehir kesesini sıkmadan dikkatle çıkarılmalıdır.

Açık alanlarda çalışır ya da dolaşırken dikkat edilmeli, çimenlerde çıplak ayakla yürünmemelidir. Parfüm, saç spreyi, losyon gibi böcekleri çekebilecek kokulardan, açık renkli parlak giysilerden kaçınılmalıdır. Bahçe işi ile uğraşırken şapka, eldiven, çorap, pantolon ve ayakkabı giyilmelidir. Piknik yerlerinde ağzı açık çöp kutuları ve açıkta bırakılmış gıdalardan uzak durulmalı, bunlar sağlıklı hijyenik koşullarda saklanmalıdır.

Arı sokmasına karşı alerjik reaksiyonlar aşı tedavisi (venom immünoterapi) ile önlenebilir. Bu tedavi şekli ileride gelişebilecek alerjik reaksiyonlardan korunmada %97 oranında etkilidir. Hastanın duyarlı olduğu arı zehrinin giderek artan miktarlarda hastaya verilmesiyle bağışıklık sistemini uyararak gelecekte olası bir alerjik reaksiyona karşı dirençli hale gelmesi sağlanmaktadır. Bu şekilde zamanla daha önceden ciddi reaksiyon kokusu altında yaşayan kişiler normal yaşamlarına dönebilir.

Sizin geçmişteki öykünüz ve yapılan testler ile arı zehrine alerjiniz olup olmadığına ve aşı tedavisine uygun aday olup olmadığına alerji uzmanı karar vermelidir.

Arı yada böcek sokmasını engellemek amacıyla neler yapılabilir?

Böcek sokması sonrasında sistemik reaksiyon gelişiminin önlenmesi yanısıra böcek sokmaların önlenmesi de önemlidir. Böcek sokmasından korunma konusunda hastalara sunulabilecek bazı öneriler aşağıda belirtilmiştir [1,3,5]:

• Dış mekanlarda yeme içmeden sakınılmalı
• Çiçekli bitkilerden uzak durulmalı
• Dış mekanlarda içecekleri pipetten, kutudan veya şişeden içmekten sakınılmalı
• Dalından düşen meyve veya hayvan dışkılarını ortadan kaldırılmalı
• Çöp tenekelerinin kapakları kapalı tutulmalı
• Çim biçerken topraktaki veya çalıların arasındaki yuvalara dikkat edilmeli
• Evin yakınında yuvalar varsa profesyonel ekipler tarafından uzaklaştırılmalı
• Dış mekanlarda çıplak ayak veya açık ayakkabı ile dolaşılmamalı
• Dış mekanlarda çalışırken uzun pantolon, uzun kollu gömlek, çorap, ayakkabı, şapka ve iş eldivenleri giyilmeli

ISIRAN BÖCEK ALLERJİLERİ

Böcek ısırması sonrası alerjik reaksiyonlar nadirdir. Reaksiyona neden olan antijenin kaynağı böceğin tükürüğüdür.  Tükürük bezi proteinlerine karşı duyarlanması olan kişilerde ısırığı takiben  ürtikeryalpapül ve plaklar oluşur, bunlar birkaç saat sonra kırmızı papüllere dönüşüp günlerce devam edebilir. Isırığı takiben ağır seyredebilen anormal lokal şişlikler görülebilir, sistemik reaksiyonlar ise oldukça nadirdir. Reaksiyonun tipi ve ağırlığı tükürük proteinine duyarlanmanın derecesine bağlıdır .

Amerikan Alerji, Astım ve İmmünoloji Akademisi (AAAAI) yaptığı çalışma ile;ısıran böcekler içerisinde en sık tahta kurusu, sinek, sivrisinek ve pire duyarlılığına rastlandığını ortaya koymuştur.

Tahta kurusu (Triatoma)

Isırık sonrası ağrısız eritematöz plak veya nodüller ortaya çıkması beklenilir. Arı dışı böcek ısırığını takiben gelişen sistemik reaksiyonların en sık nedeni tahta kurusudur. Anafilaksiye bağlı birkaç ölüm vakası da bildirilmiştir. Çok sayıda ısırığı takiben spontandesensitizasyon gözlenebilir .

Sivrisinek (Culicoidea)

Sivrisinek ısırıkları ağrısızdır, ısırık sonrasında anafilaksi nadiren bildirilmiştir. Çocuklarda sivrisinek ısırığı sonucu selülit ile karışabilen çok geniş lokal reaksiyonlar (skeeter sendromu)  görülebilir. Bazı vakalarda sık ve çok sayıda ısırılma sonrasında desensitizasyon gözlenebilir

At sineği, Geyik sineği (Tabanidae)

Tabanidler kan emen geniş sineklerdir ve ağrılı ısırıklara neden olur. Isırık sonrası anafilaksi bildirilen vakalar da olmuştur

Karasineklerle geniş lokal reaksiyonlar bildirilmekle birlikte anafilaksi olgusu bildirilmemiştir.

Pire (Fleas)

Pire ısırıkları küme şeklinde kaşıntılı makülopapüler veya papüler lezyonlar şeklinde gözlenir. Pireler yerden en fazla yarım metreye kadar zıplayabilir bu nedenle ısırıklar genellikle diz kapağı ve alt bacak bölgesinde gruplanır .